یکی از مباحثی که در سیره و روش زندگی اهل بیت (ع) از اهمیت خاصی برخوردار بوده و به مناسبتهای مختلف مورد تاکید قرار گرفته مسئله حجامت است. در این زمینه امام رضا علیه السلام به نقل از پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند: « إن یکن فی شیء شفاء ففی شرطه الحجّام ٲو فی شربت العسل». اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد ، در تیغ حجّام یا در شربت عسل است .(۱)
بهترین زمان حجامت
از جمله اموری که در باب حجامت اهمیت فراوانی دارد توجه به بهترین فرصتهای توصیه شده برای انجام حجامت است.
طبق حدیثی که از امام رضا(ع) منقول است حجامت در روزهای ۱۲ تا ۱۵ ماه قمری تأثیر بیشتری دارد. این مسئله به کامل بودن ماه قمری مربوط است و شبیه اثر کرۀ ماه بر جذر و مد آب دریا و رودخانه است. در مرتبۀ بعدی می‌توان روزهای ۱۰ تا ۲۳ ماه قمری را لحاظ کرد.
حجامت در روزهای فرد خصوصاً عصر یکشنبه و صبح پنجشنبه اثر بیشتر دارد. در عوض در روزهای چهارشنبه و جمعه نباید حجامت کرد. حجامت در ظهر روز جمعه بسیار زیان‌آور است.
امام رضا ( ع ) همچنین فرمودند: «باید حجامت کردن بعد از خوردن غذا صورت گیرد ، چونکه وقتی انسان سیر شد، سپس حجامت کرد، خون جمع شده و بیماری خارج می گردد و اگر با شکم گرسنه کسی حجامت کند، خون خارج می شود ولی بیماری ( در بدن ) باقی می ماند.»
امام رضا (علیه السلام) فصل بهار را بهترین زمان برای انجام عمل حجامت دانسته و می فرماید: « أمّا فَصْلُ الرَّبیعِ فَإنّهُ روُحُ الأزْمانِ ….». فصل بهار روح زمان هاست و در این فصل خون به هیجان در می آید. لذا از قصد و حجامت در این فصل استفاده کن. (۲)
چه زمانی حجامت نکنیم
همانطور که اشاره شد امام رضا (علیه السلام) توصیه به حجامت در فصل بهار کرده اند. طبق یک سفارش کلی بهترین اوقات حجامت بجز حزیران، در زمانی است که هوا معتدل باشد، یعنی در چهل روز نخست بهار و چهل روز آغاز پاییز، اما در فصل زمستان (خصوصاً دی ماه) و فصل تابستان حجامت اثر اندکی خواهد داشت.
در همین زمینه امام رضا(ع) توصیه می کنند که روزی را برای خون گرفتن باید اختیار کرد که هوا صاف و روشن باشد و باد و طوفانی در کار نباشد و از خون بمقداری خارج شود که وصفش تغییر کند و میفرماید: کانون اول سی و یک روز است و باد و طوفان در آن شدت مییابد و سرما در آن افزایش پیدا میکند و تمام آنچه در تشرین آخر (آذر) نقل کردیم در آن نفع دارد و در این ماه از خوردن طعام سرد بپرهیزید و از حجامت و فصد کردن دوری گزینید و غذای گرم (با طبع و ظاهر گرم) میل نمائید.(۳)
قبل از حجامت
مطابق آنچه در روایات آمده باید قبل از حجامت از غذا استفاده کرد و حجامت را در زمان سیری انجام داد چرا که انجام حجامت به هنگام گرسنگی مضرّ معرفی شده و در روایات عنوان شده که: « حجامت بعد از غذا خوردن باعث دفع عرق شده و قوّت بخش بدن است.»
با توجه به تأثیر دعا بر جسم و روح انسان و ارتباط نیایش با درمانهای جسمانی امام رضا علیه السلام برای قبل از انجام حجامت دعای خاصی ذکر فرمودهاند. امام رضا علیه السلام فرموده اند: وقتی خواستی حجامت کنی، چهار زانو جلوی حجّام بنشین و بگو: «اَعوذ بِالّلهِ الکَریم فی حِجامَتی مِنَ العَین فِی الدَّم وَ مِن کُلّ سوءِ وَ الاَعلالِ وَ الاَسقام وَ الاَوجاع وَ الاَمراض وَ اَسئَلُکَ العافِیةَ وَ المُعافاة وَ الشِّفاءِ مِن کُلّ داء.» یعنی: « در حجامت خود به خداوند کریم پناه میبرم از خونریزی و از هر ناراحتی ، علت ، سختی و درد و مرضی و از تو عافیت و اسباب عافیت و شفای از هر بیماری را طلب میکنم.»
بعد از حجامت
امام رضا علیه السلام برای پس از حجامت هم توصیه هایی دارند که رعایت آنها باعث برخورداری از آثار مفید حجامت بر بدن می شود. امام رضا (ع) در رسالهی ذهبیّه در این مورد می فرمایند: « پس از استحمام باید موضع فصد و حجامت را به وسیلهی پارچهی کرکی یا ابریشمی یا دستمال نخی که لطیف و نرم باشد، بپوشانید. پس از حجامت و فصد، آب میوه بنوشید و اگر میوه نیست، شربت بالنگ مصرف کنید و در جایی که این امکانات وجود ندارد، بالنگ را زیر دندان بگیرید و روی آن جرعهای آب نیم گرم بنوشید. اما در فصل سرما باید سکنجبین عسلی استفاده شود که این شربت شما را از بیماریهای خطرناک لقوه، برص، بهق و جذام به ارادهی خداوند ایمن خواهد داشت.
در بیانی دیگر امام رضا (ع): «سفارش میکنم که پس از حجامت یا فصد، آب انار را با مکیدن آن بنوشید. مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت. پس از حجامت و فصد ، از خوردن غذاهای نمکدار تا مدت ۳ ساعت بپرهیزید، چون اگر این پرهیز مراعات نشود، بعید نیست که انسان به بیماری جرب دچار شود.»
امام رضا (ع) ضمن سفارش به اینکه روزی را که حجامت میکنی حمام مرو که موجب درد می شود و اگر بتوانی مقداری آب گرم بر سر و بدنت بریز البته بفاصله یک ساعت بعد از حجامت، می فرماید: هر کس می‌خواهد که در موقع حجامت کردن درد کبد نگیرد بعد از حجامت کاسنی با سرکه تناول کند.(۴)
پانوشتها:
۱. وسائل الشیعه / ج ۱۷ / ص ۵۴۱
۲. بحار الأنوار، ج ۵۹، ص ۳۱۲
۳. بحارالانوار، ج ۶۲ ص ۳۱۴
۴. طب الرضا علیه السلام / ترجمه امیر صادقی، ص: ۶۶
نویسنده: حسینعلی پورافضلی
نظر شما